بسیاری از پروژه ها یا طرحهای بزرگ توسعه های شهری گرچه به نظر جذاب و مورد استقبال عموم مردم قرار می گیرند، اما از منظر توسعه پایدار باعث افزایش قیمت املاک و مستغلات، ایجاد فاصله طبقاتی، از بین بردن زمین های کشاورزی و نابودی جنگل ها و آبهای طبیعی می شود و بدین جهت برخی از آنها مورد انتقاد کارشناسان خبره می باشد. اما از طرف دیگر به این نکته نیز باید توجه کرد که طرحهای توسعه شهری تنها یک سرمایه گذاری سودآور نیست، بلکه به عنوان محرک توسعه و رشد منطقه ای می تواند درجهت بهبود زیرساخت ها و افزایش امکانات رفاهی جامعه نیز باشد. همچنین فرصت های شغلی زیادی ایجاد کند که خود موجب افزایش فعالیت های اقتصادی درمنطقه، از جمله افرایش گردشگری یا کسب و کارهای محلی مانند خدمات پذیرایی و ورزشی و فروشگاه ها شود و ارائه دهندگان خدمات را تقویت کند.
خاطرم است وقتی این مسایل در کلاس دانشجویان ارشد مورد بحث و گفتگو قرار می گرفت، بسیاری از دانشجویان تصور می کردند که پروژه های بزرگ و مشکل دار تنها در کشورهای در حال توسعه مثل ایران اجرا می شود و فکر می کردند که درغرب که ظاهرا بر مبنای کار کارشناسی و عقل ومنطق بیشتراداره می شود، هرگزاین اقدامات مخرب اتفاق نمی افتد، در حالیکه این نوع پروژه ها در کشورهای صنعتی و توسعه یافته غربی که بر اساس نظام سرمایه داری و منفعت توسعه گران نه لزوما منافع جمعی بنا شده است، کم و بیش نیز اتفاق می افتد و شوربختانه کم هم نیستند. نمونه این نوع پروژه می توان به پروژه یک میلیادر دلاری توسعه ۲۳۴ هکتاری بندر تفریحی – اقامتی جمعه ( Friday Harbor) در شهر اینسفیل (Innisfil ) ایالت انتاریوی کانادا در شمال غربی دریاجه سیمکو اشاره کرد.
با توجه به اینکه بندر جمعه از دهه ۱۸۹۰ مرکز تجاری، اجتماعی و فرهنگی جزیره سان جوان بوده و از ویژگی‌های جغرافیایی – یک خلیج محافظت‌شده با آبهای عمیق و لنگرگاه خوب و منبع کافی آب شیرین برخوردار بوده است، بدین جهت زمینه برای ظهور یک مکان مناسب به‌عنوان مرکزی برای ایجاد یک شهرک چند منظوره تفریحی لوکس برای طبقه خاص را فراهم کرده است. دریاچه سیمکو بزرگترین حجم آبی جنوب انتاریواست. این دریاچه به عنوان یک منبع تفریحی مهم برای کلبه‌ها، ماهی‌گیران، کمپینگ‌ها و قایق‌رانان است. این دریاچه توسط سازمان منطقه دریاچه سیمکو حفاظت می شود.
پروژه ساخت شهرک چند منظوره جمعه بندر( Friday Harbor ) یک توسعه ۲۳۴ هکتاری با کاربری مختلط در Innisfil، ۷۰ کیلومتری شمال تورنتو در ایالت آنتاریودر مجاورت غرب دریاچه طبیعی سیمکو (۷۴۴ کیلومتر مربع وسعت دارد) در کانادا است. گرچه اطراف این دریاچه زیبا وبزرگ واحدهای زیادی مسکونی بصورت پراکنده از دیربازساخته شده ولی بستر این دریاچه بکر به دلایل زیست محیطی از مداخله وسیع انسانی با ابزارهای قانونی تماما حفاظت می شود. اما بنظر می رسد که در ساخت شهرک تفریحی واقامتی بندرجمعه تغییرات قابل توجهی درزمین سایت مجاوردریاچه سیمکو بوجود آمده است. توسعه این شهرک توسط شرکت Geranium طراحی و اجرا شده است و خیلی به پروژه بام تهران و دریاچه خلیج فارس به نوعی شبیه است. این شرکت به دلیل تخصص خود در ایجاد شهرک ها و توسعه املاک و مستغلات کانادایی کاملا شناخته شده است. طراحی و ساخت این پروژه شامل فضاهای مختلط مسکونی، تجاری، ورزشی و تفریحی وزمین گلف، اسکله مصنوعی)مارینا( تفریحی برای جای دادن تعداد زیادی قایق و دسترسی مستقیم به آب است. این امر مستلزم حفاری قابل توجه و ایجاد کانال آب برای ایجاد تاسیسات اسکله و اسکله مورد نیاز بود که بر چشم انداز طبیعی و مدیریت آب محلی تأثیربسزایی می گذاشت. طرح توسعه این ناحیه پس از اتمام ساخت، دارای ۲۶۰۰ واحد مسکونی، یک هتل ۴۰۰ اتاقه، و یک سالن تئاترخواهد داشت. برخی از خدمات ارایه شده در شهرک منحصرا برای ساکنین و برخی دیگر همگانی است، اما با این حال می توان استفاده ازخدمات این شهرک را به نوعی غیرعمومی یا به عبارتی شبه خصوصی تلقی کرد.
جمعه بندریک مکان تفریحی لوکس است که ترکیبی از گزینه های املاک مسکونی و فعالیت های تفریحی را ارائه می دهد. بندرگاه شامل اقامتگاه‌های مجلل در کنار آب، اسکله تفریحی با خدمات جامع قایق‌رانی، زمین گلف با طبیعت حفاظت‌شده است. امکانات اضافی شامل انواع گزینه‌های پذیرایی، فعایت‌های تفریحی، و خدمات میزبانی رویداد است که هم برای ساکنان وهم برای بازدیدکنندگانی که به دنبال یک اقامتگاه ممتاز هستند، فراهم آورده است. بیش از ۷ کیلومتر مسیرراه پیاده و دوچرخه در سراسر ۲۰۰ هکتار از جنگل های غنی و تالاب ایجاد شده است. بازدیدکنندگان با یک تجربه نو در فضای شهری جذاب با وجود چیزهای زیادی برای کشف روبرو می شوند.
با وجود تصویب طرح توسعه درسال ۲۰۰۷ توسط هیئت شهرداری انتاریو (Ontario Municipal Board) که نهاد بالادست شهرداریهای محلی است، ساخت وساز این دهکده تفریحی – اقامتی تا سال ۲۰۱۱ آغاز نشد. فاز یک که شامل ساخت اسکله مصنوعی (مارینا)، حفاظت از طبیعت و واحدهای مسکونی بود که در سال ۲۰۱۸ تکمیل شد.
توسعه دهکده جمعه هاربر بر اساس نظریه شهرسازی نوین (New Urbanism) طراحی و ساخته شده است و به عنوان جایگزینی برای پروژه های توسعه مسکونی سنتی دراطراف ایالت انتاریو طراحی شده است، که معمولاً خانه های تک خانواده ای هستند همانند طرح های مشابه در نواحی سی ساید (Seaside ) یا (Panhandle ) در فلوریدا آمریکا در اوایل دهه ۱۹۸۰ ایجاد شدند و از آن زمان بسیاری دیگر از جمله Cornell در Markham کانادا را طراحی کردند. اما در این طرح گرچه ادعا می شود که ارتباط با آب و طبیعت حفظ شده و وابستگی به خودرو بیش از پیاده‌روی برای مایحتاج روزانه از بین رفته است یا به شدت کاهش یافته است اما کماکان با توجه به دوری آن از مراکز خرید و خدمات عمومی وابسته به خودرو می باشد.
گرچه شهرسازی نوین نقطه مقابل توسعه حومه ای با خانه های جدا از هم تک خانواری و خودرو محور است و مشخصه آن خیابان‌های قابل پیاده‌روی، مکان‌های عمومی دعوت‌کننده، مناظر خیابانی جذابی است که تعامل اجتماعی را تشویق می‌کند، اما بنظر نمی رسد که این پروژه لوکس در قالب اعیان سازی بتواند به اهداف یا شهرسازی نوین دست یابد، چرا که ساخت شهرک تفریحی در منطقه حومه شهر آنرا بیشتربه مکانی برای تفریح یا خانه دوم بدل می کند و به عنوان مکانی برای سرمایه گذاری تلقی می شود نه مکانی برای زندگی!
از طرف دیگرمنطقه ای که بندر جمعه در آن واقع شده است، بدون شک شامل تغییرات قابل توجهی در چشم انداز طبیعی آن از جمله جنگل زدایی و تغییرات در محیط برای سازگاری فعالیت های انسانی با محیط می باشد. بدون شک قطع درختان و جنگل زدایی با هدف آماده سازی محیط برای ساخت و ساز و توسعه مانند بسیاری از مناطق در آمریکای شمالی، منطقه اطراف دریاچه سیمکو می تواند اکوسیستم محلی را تغییر داده ونه تنها زیستگاه طبیعت های بکر این نواحی را تحت تاثیر قرار دهد، بلکه منجر به تغییر در چشم انداز و از بین رفتن تنوع زیستی منطقه شود و نهایتا محیط طبیعی را بیشتر تغییر دهد.
بدون شک ساخت چنین شهرک تفرجگاهی در مقیاس بزرگ به ناچاراثرات زیست محیطی قابل توجهی داشته است که منجر به نگرانی ها و بحث هایی در میان جوامع محلی، گروه های زیست محیطی و نهادهای نظارتی شده است. گرچه توسعه دهندگان این پروژه عظیم به احتمال زیاد مجبور بودند به مقررات زیست محیطی پایبند باشند و استراتژی های کاهش پیامدهای زیست محیطی را بکار گیرند، اما نباید فراموش کرد، ساخت بندرتفریحی جمعه دراینیسفیل، انتاریو، یک پروژه کلان توسعه و مداخله در بافت طبیعی زمین در یک ناحیه قابل توجه در بستر دریاچه طبیعی سیمکو بوده که شامل تغییرات گسترده زمین و ملاحظات زیست محیطی نیز می باشد و می تواند این مکان را همانند بستر دریای خزردرایران از حالت عمومی به مکان خصوصی در نهایت تغییر دهد و از دسترس عموم خارج سازد. در اینجا به برخی از جزئیات مربوط به اثرات زیست محیطی ساخت و ساز، از جمله قطع درختان و تغییر در بافت طبیعی زمین از طریق پاکسازی آن برای مدیریت آب اشاره دارم .
در طراحی شهرک لوکس و تفریحی بندر جمعه یک اسکله (مارینا) مصنوعی برای قایق های بادبانی و قایق های تفریحی پیش بینی شده بود که قایق های تفریحی می توانند در آن پهلو بگیرند. برای ساخت این اسکله مصنوعی در مجاورت دریاچه عظیم سیمکو، طراحان مجبور بودند که تغییرات گسترده ای در زمین های سایت مجاوردریاچه سیمکو ایجاد نمایند. از جمله قطع حداقل ۷۰۰۰ درخت برای پاکسازی زمین های اطراف رودخانه برای ساخت و ساز این پروژه و تغییر بافت و طبیعی زمین برای مدیریت آب جهت ایجاد یک اسکله مصنوعی بزرگ برای نزدیک‌تر کردن آب دریاچه به سایت پروژه از جمله اقدامات زیست محیطی بود که انجام شد. این امر مستلزم حفاری قابل توجه و تغییر بافت طبیعی زمین در مجاورت دریاچه بود. بدون شک مساحت قابل توجه ی از زمین که به آب و اسکله مصنوعی (مارینا) این پروژه بزرگ تبدیل شده است و شامل اصلاح زمین های موجود برای ایجاد یک منطقه ساحلی است که مستقیماً به دریاچه سیمکو متصل می شود، قابل توجه است. اگرچه از سوابق این پروژه ارقام دقیق زمین تعییر یافته (هکتار) به راحتی در دسترس عموم قرار نمی دهد، اما ارزیابی دقیق زیست محیطی اثرات این پروژه نیاز به مطالعه جداگانه دارد.
در نهایت نمی توان تاثیرات مثبت پروژه بندر جمعه در بخش های مختلف را نادیده گرفت. توسعه این ناحیه شهری تنها یک سرمایه گذاری سودآورنیست، بلکه محرکی است برای رشد و توسعه منطقه ای، بهبود زیرساخت ها و افزایش امکانات رفاهی جامعه های محلی است. همچنین جامعه محلی می تواند از فرصت های شغلی که موجب افزایش فعالیت های اقتصادی در منطقه، از جمله گردشگری، کسب و کارهای محلی مانند رستوران ها، فروشگاه ها و ارائه دهندگان خدمات را تقویت می کند و رشد اقتصادی و ارزش املاک در مناطق اطراف به دلیل بهبود زیرساخت ها و افزایش مطلوبیت بهره مند شود. همچنین درمجموع به این نکته باید توجه داشت که پروژه بندرتفریحی جمعه پتانسیل آن را دارد که مزایای اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی به همراه داشته باشد وشرایط وسبک زندگی محلی را بهبود بخشد، اما خطراعیان سازی ( Gentrification) این ناحیه هم می تواند بر ساکنان کم درآمد تأثیرمنفی بگذارد. ضمن اینکه به عنوان الگویی برای سایر مناطق به کار گرفته شود. پرداختن به این نگرانی‌ها به طور فعال از طریق مدیریت و برنامه‌ریزی، مشارکت جوامع محلی و سیاست‌هایی با هدف فراگیری می‌تواند به کاهش اثرات نامطلوب آن کمک کند تا اطمینان حاصل شود که مزایای توسعه به طورعادلانه‌تر توزیع شود.
