سال ۲۰۰۸ که برای یک بازدید پژوهشی با گروهی از شهرسازان به چند شهر آمریکا از جمله نیویورک رفته بودم از پارکی بنام برایانت پارک[۱] در دل منهتن نیویورک بازدیدی داشتم. این پارک شهری با مساحت ۳۸,۸۶۰ متر مربع در بین خیابان‌های پنجم و ششم و کوچه‌های ۴۰ و ۴۲ و در منطقه میدتاون منهتن قرار داشت. محوطه این پارک در گذشته مخزن آب بود و یک بار هم برای برپایی نمایشگاه جهانی ۱۸۵۳ مورد استفاده قرار گرفت. همچنین در سال ۱۹۱۱، شعبه اصلی کتابخانه عمومی نیویورک در کنار این پارک ساخته شد. هر چند این پارک بخشی از سازمان پارک‌ها و تفریحات شهر نیویورک است، اما از اواسط دهه ۲۰۰۰ توسط سازمان بخش خصوصی غیرانتفاعی به نام شرکت برایانت پارک اداره میشود. از این پارک به عنوان یک مدل موفق مشارکت بخش خصوصی و عمومی یاد میشود. این پارک در سال ۱۹۸۸ میلادی توسط سازمان معماری منظر هانا الین ال تی دی (OLIN) و شرکت معماری هاردی هولزمن پفییرف طراحی مجدد شد.
این پارک شهری قبلا یکی از مکان‌های کثیف و آلوده، محل تجمع معتادان و اشرار، بزه کاران و کارتن خواب های در نیویورک محسوب می شد که شهرداری منطقه نیویورک به سختی امکان مداخله در آن را داشت. ارزش املاک و مستغلات این مجله به این واسطه نزول کرده بود. جنبشی در نیویورک همانند بریتانیا به اعتقاد کارمونا و همکاران (۲۰۰۸) برای پارک سازی در راستای اعمال دسترسی پذیری بیشتر به فضاهای باز برای شهروندان شکل گرفت که معتقد بود شهروندان نیویورکی را « اخلاقی » کند. علاوه بر آن، پارک سازی می توانست به جلب مشتری و افزایش ارزش املاک و مستغلات نیز کمک کند.
احیای این پارک با استفاده از روش «بهبود ناحیه کسب و کار»[۲] که یک روش مدیریتی نوین است و مکانیزمی برای احیا و بازگرداندن حیات مراکز شهری است. صورت پذیرفته است. روش بهبود نواحی کسب و کار که اصطلاحاً BID نامیده می شود رویکردی اقتصادی به بهبود نواحی کسب و کار شهری است که با بهسازی و مدیریت و کنترل محدوده تجاری با استفاده از ظرفیت های محلی در برخی از کشورهای اروپایی و در شهرهای آمریکا در دهه های اخیر بکار برده می شود. این روش از طریق مشارکت ذی نفعان از جمله ساکنان و کسبه محلی سعی دارد با رشد اقتصادی در یک ناحیه و محاسبه و اخذ قسمتی از مالیات برکسب و کار آنها، امکان خدمات رسانی به نواحی مسکونی و تجاری اطراف را فراهم آورد.
توافق با کسبه، پذیرش مالکان برای مشارکت در یک ساختار مالیاتی خودکفا از شروط اولیه بکارگیری این نوع مدیریت بر فضای کسب و کار نواحی شهری است. مقدار زیادی از هزینه های مدیریت این نواحی بهبود کسب و کار را از مالیات دریافتی از صاحبان املاک داخل ناحیه تأمین میشود که توسط دولت‌های محلی محاسبه و پذیرفته می شود. اما ظهور سازمان یا شرکت های تحت نام BID ها که به پشتیبانی از صاحبان کسب و کار در هزاره سوم شکل گرفت موجب شد تا آنها هزینه مالی بیشتری را برای پایش و کنترل فضاهای عمومی پرداخت کنند تا محیط بیرونی به تعبیری “مشتری پسند و جذاب” برای این نواحی ایجاد کنند.
از اهداف بکارگیریBID ها می توان به موضوع حفاظت، ارتقاء امنیت و کاهش وقوع جرایم، بهبود سیما و منظر شهری، توسعه کسب و کار در جهت کاهش ارتقاء حس تعاون و مشارکت ، ارتقاء حس تعلق ساکنان و کسبه از طریق ارتقاء کیفیت محیطی، حمایت از کسب و کارهای محلی اشاره کرد. گرچه مغازه داران با بهبود وضعیت کسب و کار و اقتصاد محله شان، حاضر به پرداخت اجاره بیشتری خواهند بود و ساکنان مسکونی نیز برای زندگی در بخشی از نواحی شهری که از نظر پاکیزگی، نورپردازی، جذابیت و پویایی در شرایط بهتری قرار دارد، حاضر به پرداخت اجاره بیشتری هستند، اما صاحبان املاک نیز باید هزینه های جاری مدیریتی ، نگهداری ، عوارض و مالیات بیشتری نیز بپردازند.
اما در این میان باید به انتقادهایی از قبیل تغییر بارز این فضاها به “فضاهای مصرفی یا کالایی شدن فضا، خصوصی سازی و همگن شدن فضاهای عمومی” در دوران معاصر نیز اشاره کرد که موجب اعمال “طرد و دفع” استفاده کنندگان در این فضاها با توجه به حضور فعال بخش خصوصی در مدیریت این نواحی نیز میشود، اشاره کرد. به طور مثال نیروهای امنیتی با یونیفورم یکنواخت بخش خصوصی نه تنها از بروز رفتارهای ضد اجتماعی، اسکیت سواری تا تکدیگری جلوگیری می کنند، بلکه با طراحی خاص نیمکت ها در اینگونه پارک ها برای مثال از دراز کشیدن بر روی آنها جلوگیری می کنند یا با آب افشان هایی، مانع دراز کشیدن افراد روی چمن کاری آن می شوند . همچنین سیستم امنیتی خصوصی پارک همانند اجتماع دروازه دار[۳] با اعمال مقررات سخت گیرانه فعالیت ها و رفتار برخی افراد غریبه برای ورود به پارک را کنترل و از ورود عوامل نامطلوب نیز جلوگیری می کنند(کارمونا و همکاران ۲۰۰۸).
باید توجه داشت که استفاده از این مدل اقتصادی بدون شک با توجه به قوانین پشتیبان و ساختار های جامعه شهری در ایران برای بهبود کسب و کار یا بازآفرینی محلات شهری به هیچ وجه تجویز نمی‌شود. اما بهسازی برخی از فضاهای شهری از جمله پیاده‌راه‌ها که با صرف هزینه زیاد نیز به طور مثال در تهران یا برخی از شهرهای دیگر ایران انجام شده است بدون شک به نفع شهر و اقتصادی است بشرطی که تنها به عهده شهرداری نباشد.
اگرچه اولین تجربه موفق شهرداری تهران در بهسازی کوچه مروی در دهه ۷۰ به گواه بسیاری از صاحب نظران شهری که با صرف میلیون‌ها ریال از جیب شهروندان تهران انجام شد، در آن زمان برای الگو سازی و توسعه فضاهای عمومی اقدامی لازم، پسندیده و قابل ستایش بود که در بافت تاریخی تهران توانست تحولی شگرف برای استفاده شهروندان از فضای عمومی بوجود آورد، اما اکنون زمان آن رسیده که مدیریت شهری از انجام پروژه های محلی که ارزش افزوده بالایی برای کسب و کار یا ساکنین در یک محله ایجاد می کنند و به تنهایی از جیب سایر شهروندان شهر هزینه می شود، از منظر عدالت اجتماعی اهتراز کند. برای این مهم پیشنهاد میشود قسمتی از هزینه های بهبود نواحی کسب و کار با مشارکت ساکنین و مغازه داران صورت پذیرد تا هم تعداد پروژه های شهری بیشتری اجرا شود و هم همه بار هزینه ها بر دوش شهر سنگینی نکند. این موضوع نیاز به تبیین مدل اقتصادی بهبود کسب و کار بومی بر اساس ساز و کارهای قانونی دارد که امید است مدیریت شهری با کمک شورای شهر، اتاق اصناف و شورایاری ها برای تحقق آن اهتمام ورزند.
منابع:
کارمونا، متیو؛ ماگالس، کلودیو دی وهاموند، لئو (۲۰۰۸)، فضاهای عمومی- ابعاد مدیریتی، ترجمه: اسدی، ایرج و عباس زاده، مهدی(۱۳۹۸) ، انتشارات سمت
رفیغیان، مجتبی و اربابزادگان هاشمی، علیرضا(۱۳۸۹) ، ناحیه بهبود کسب و کار (BID) ، سامانه خودکفا جهت ارتقاء نواحی تجاری درون شهرها، آرمانشهر، شماره ۴ بهار و تابستان ۱۳۸۹
[۱] -Brayan Park
۲- Business Improvement District (BID)
[۳] – Gated Community
