تفاوت دسترسی و نفوذپذیری

ارسال شده در توسط معینی
عابرشهر | AberShahr > شهر > تفاوت دسترسی و نفوذپذیری

تفاوت دسترسی[۱] و نفوذپذیری[۲]

بنتلی در کتاب «محیط های پاسخده» یکی از مهم­ترین اصول طراحی و کلیدی فضاهای شهری را نفوذپذیری عنوان می کند. او نفوذپذیری به فضاهای شهری را “امکان انتخاب مردم برای رفتن از مکانی به مکانی دیگر می­داند”. بنتلی نفوذپذیری را صرفا فیزیکی نمی­داند و  به دو نوع نفوذپذیری کالبدی(دسترسی) و نفوذپذیری بصری در کتابش اشاره دارد. اما دکتر کوششگران استاد معماری دانشگاه هنر و معماری یزد، به دو مورد نفوذپذیری کالبدی و بصری بنتلی، نفوذپذیری حسی را نیز اضافه می­کند. از نظر وی مناسبت بصری می­تواند عنوانی دیگر برای نفوذپذیری حسی باشد. عنوانی که بنتلی همراه با تناسبات بصری و در همان مبحث به­ طور ضمنی از آن یاد می­کند. این یکی دیگر از معیارهای پاسخده­تر شدن محیط از نظر بنتلی است.

بنتلی همچنین به وجوه عمومی و خصوصی نفوذپذیری از منظر محرمیت نیز اشاره می­کند که اگر هر مکانی به وسیله افراد از جنبه کالبدی و بصری دسترس­پذیر باشد، محرمیت آن خدشه­دار می­شود. پس بیش از نفوذپذیری، این «حد نفوذپذیری» است که اهمیت دارد و این طراح معمار و شهرساز است که باید در تعیین آن اجتهاد کند.

هم­چنین گاهی با افزایش نفوذپذیری خوانایی کاهش می­یابد. در بافت­های شطرنجی شانس گم شدن افراد نسبت به بافت­های شعاعی و نیز بافت­های ارگانیک بیش­تر است، چون نفوذپذیری، زیاد و با شرایط برابر است، ولی در خیابان­های شعاعی چون همیشه به یک مرکز رهنمون می­شوید و در بافت­های ارگانیک به دلیل وجود سلسله مراتب، کم­تر این­گونه است. در برخی مناطق شهری وقتی همه خیابان ها به هم­دیگر راه دارند و دسترسی زیادی وجود دارد، برای مثال در بافت شطرنجی، نفوذپذیری بالا بوده و در نتیجه میزان خوانایی کاهش می یابد. برعکس در بافت شعاعی نفوذپذیری کم، ولی دارای خوانایی بیش­تر است، چرا که نشانه­های شهری بیش­تر هویدا می شود.

از دید معماری شهری کوششگران می افزاید که بنتلی در فصل تناسبات بصری در دو جا به واژه «مناسبت بصری» اشاره دارد. مناسبت بصری بدان مفهوم است که از نما و وجه بیرونی بنا به کاربری آن پی ببرید، که مثلا چه بانک زیبایی است، اما پس از ورود در می­یابید که به رستوران یا مثلا یک کافی شاپ وارد شده­اید! در این حالت مناسبت بصری محقق نشده است، یعنی بین فرم و عملکرد مناسبتی نیست؛ این همان «نفوذپذیری حسی» است. بی­تردید خیلی مهم است که از فرم ساختمان بتوانید، عملکرد آن را درک کنید. بنابراین مناسبت بصری با تناسب بصری تفاوت زیادی دارد. تناسب بصری یعنی یک نما فی الذاته زیباست، فارغ از اتفاق داخل آن، چه رستوران و چه بانک باشد، فرقی نمی کند. از آن جهت که طراحی بصری آن مطلوب و عالی است، این اثر فی­ النفسه زیبا است و دارای تناسبات بصری است. اما اگر این فرم زیبا بود ولی با کاربری یا زندگی داخل آن هماهنگ نبود، آن­گاه یعنی تناسب بصری دارد، اما مناسبت بصری ندارد. مناسبت بصری یا آنچه نفوذپذیری حسی نامیدیم از این جهت دارای اهمیت است.

کوششگران اضافه می کند که در نفوذپذیری از دید بنتلی دو عامل سلسله مراتب و جدایی­گزینی نقش تعیین کننده دارند. در فضاها دارای سلسله مراتب ، مثل بافت­های شهری ارگانیک، نفوذپذیری تعدیل می­شود و با تفکیک نفوذ سواره از پیاده ضمن بالا بودن شانس دسترسی، تعدیل مناسبی در آن صورت می­گیرد. پس اگر یک بافت­ شهری جدایی ­گزینی (سواره، پیاده، دوچرخه و مانند آن) مطلوبی داشته باشد در عین برخورداری از نفوذپذیری مطلوب، فضا پاسخده­ تر نیز می­شود به­شرط این­که تلاقی ناسالم نیز نداشته باشد یعنی نفوذ سواره به پیاده به تزاحم های نابخردانه منجر نشود. مثلا اتفاقی که در بسیاری از خیابان­ها می­افتد که مسیر دوچرخه به­ گونه­ای است که به یکباره با یک مسیر پیاده قطع می شود!

در مجموع کیفیت فضا تنها وابسته به دسترسی نیست و نفوذپذیری به جریانات دوم و سوم خیلی وابسته است.

کوششگران در مورد نفوذپذیری حسی که بنتلی به آن بدین شکل اشاره نکرده است می افزاید، زمانی که در فضایی هستید احساس می­کنید پشت این پوسته خبری است. اینکه اگر فضا بتواند حس آن پشت را برساند در آن فضا حضور بهتری دارید. مثلا شما از معبری عبور می کنید احساس می­کنید مقداری جلوتر راهی به بیرون هست که این یک احساس است، ولی دیده نمی­شود یا به­ طور مثال می­بینید که تعدادی خانه شبیه هم در کنار هم­دیگر است اما اگر روی دیواره یکی از این خانه­ ها نقاشی­ های کودکانه کشیده شده باشد، شما احساس می­کنید که این نه خانه بلکه یک مهدکودک است (نفوذپذیری حسی)، اما اگر به­جای درج نقاشی روی دیوار، پنجره­ای به داخل گشوده شود و بیننده بازی بچه ها در پس دیوار را مشاهده کند، به­ کاربری آن پی­ می­برد (نفوذپذیری بصری). اما با گشایش راهی به ­داخل بنا (نفوذپذیری دسترسی) در می­ یابید، آنجا مهدکودک است. بی ­تردید دو شیوه نفوذ حسی و بصری به­ شرط رعایت کم و کیف آن به پاسخدهی بهتر فضای خلق شده می­انجامد.

[۱] – Access

[۲] – permeability

معینی
smmoeini@gmail.com
سلام، به عابر-شهر خوش آمدید. اینجا وبگاه شخصی سید محمد مهدی معینی فارغ التحصیل دکترای شهرسازی با گرایش برنامه ریزی شهری از دانشگاه نیوکاسل-انگلستان است. تحصیل و زندگی در شهرهای اروپایی و آمریکای شمالی همراه با بیش از 30سال سابقه کار اجرایی و پژوهشی در مدیریت شهر تهران تجربه ای بس گرانقدر است که امیدوارم بتوانم از این طریق حاصل آنرا به دیگران انتقال دهم.