کتاب : تجارب فرایند برنامه ریزی شهری (دانلود کتاب)
تالیف: سید محمد مهدی معینی
Experiences of Urban Development planning Processes
انتشارات: مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران ۱۴۰۱
برنامه ریزی شهری تصویرپردازی ذهنی ازشهرمطلوب نیست، بلکه به نوعی مداخله درشهرازطریق تنظیم فضاو فعالیت به منظور بهبود کیفیت زندگی ساکنان آنها است. به اعتقاد جان فریدمن، تفکر برنامه ریزی شهری، فرایندی مبتنی بر روش های علمی و تحلیل منطقی از شهر است. ارتباط بین دانش و عمل برنامه ریزی یا به نوعی، مدیریت موضوع های غیرمنتظره در شهراست. بنابراین، آگاهی و استفاده ازتجارب برنامه ریزی در جهان می تواند کمک مؤثری به تهیه طرح های توسعه شهری و همچنین، پیشبرد برنامه ریزی نماید. از مهمترین و اساسی ترین هدف تدوین این کتاب، شناخت نظریه های مختلف شهرسازی و برنامه ریزی شهری و به کارگیری فرایندهای علمی تهیه طرح های توسعه شهری و لحاظ کردن شرایط تحقق پذیری آنها است که به تجارب جهانی و شناخت رویه های شناخته شده موجود در تهیه طرح های توسعه شهری تکیه شده است.
بیش از نیم قرن از نظام برنامه ریزی و تهیه برنامه های توسعه شهری در کشور می گذرد. این طرحها اسناد هدایت و کنترل نحوه توسعه شهرها هستند. شهر تهران به عنوان الگوی سایر شهرهای ایران تاکنون، تهیه و اجرای سه طرح جامع را در دستور کار خود ثبت کرده است. با وجود اشکالات و دلایل بی شمار ناکارآمدی و عدم تحقق طرح های تهیه شده موجود در کشور که از سوی بسیاری از صاحب نظران مطرح می شود، ولی کمتر به این سوال اساسی پاسخ داده شده است که در صورتی که این طرحها تهیه نمی شدند، شکل شهرهای ما در حال حاضر چگونه می بود؟ بنابراین در این کتاب تلاش شده است به شناخت مبانی نظری و تجارب جهانی در فرآیندهای تهیه طرحهای توسعه شهری پرداخته شود. بدین منظور ضمن برشمردن محتوای نظام برنامه ریزی توسعه شهری در جهان به طور اعم و طرح جامع شهری به طور اخص، بر سه طرح جامع اجرا شده در شهر تهران اشاره شده است. همچنین در تدوین این کتاب تلاش شده است تا به سوالات کلیدی همچون: مبانی نظری برنامه ریزی شهری و شهرسازی در ایران چیست؟ تا کجا می توان از نظریه ها و الگوهای خارجی در برنامه ریزی و توسعه شهری اقتباس کرد؟ دلایل عدم ناکارآمدی و تحقق پذیری طرحهای توسعه شهری ایران چیست؟ یا چرا طرحهای شهری در ایران اجرا نمی شود؟ پاسخ در خور داده شود. البته باید به این نکته نیز اشاره کنم که این کتاب نه تحقیقی جامع و کامل است و نه در پی نظریه پردازی است، بلکه راهنمای ساده و عملی از چگونگی فرآیندهای برنامه ریزی تهیه طرحهای توسعه شهری در ایران و تجارب جهانی در این زمینه است که امید است با کمک دیگران اصلاح و کامل شود.
کتاب پیش رو در ۳ بخش و ۱۰ فصل و در ۴۳۳ صفحه شامل کلیات، مصادیق و محصول، و تجارب برنامه ریزی شهری در ایران و جهان به به شرح ذیل به رشته تحریر درآمده است و اخیرا به همت مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران انتشار یافته است. جا دارد از این مرکز که در سالهای اخیر با انتشارات مجموعه کتابهای با ارزش ترجمه و تالیف در زمینه مدیریت، برنامه ریزی شهری، حمل و نقل و محیط زیست شهری همت والایی به خرج می دهد کمال تشکر و سپاس را بنمایم.
کتاب “شهر همگان”
Inclusive City
انتشارات: آذرخش- چاپ اول- ۱۳۹۵
برای بیشتر مردم، بسیاری از رفتارهای روزمره، همچون عبور و مرور در شهر، امری عادی و حتی ناخودآگاه است. اما برای کسانی که نوعی ناتوانی جسمی دارند، هر گام ممکن است با محدودیت و رنج توام باشد. وقتی در کوچه و خیابان راه می رویم یا از آن عبور می کنیم، سعی می کنیم به ساختمانی وارد یا از آن خارج شویم، وقتی به فروشگاه یا اداره قدم می گذاریم، لحظه ای در باره کمترین اختلاف سطوح، کیفیت سطح پیاده رو یا سادگی بالا رفتن از پله ها نگران نیستیم. اما اگر بدانیم که هر یک از این معابر ممکن است سدی باشد که مانع زندگی عادی یک شهروند شود، به نوعی دیگر به این محیط عادی روزمره می نگریم و برخود لازم می دانیم که اگر کاری از دستمان بر می آید، اقدامی در این باره بکنیم. بنابراین با توجه به اینکه در حال حاضر مشکلات و خطرات زیادی برای کودکان، سالمندان، زنان، افراد کم توان و ناتوان برای تحرک و دسترسی به اماکن موجود در سطح شهرها وجود دارد، مخاطبان این کتاب می توانند، کسانی باشند که در فکر آماده سازی و تدارک فضاهای عمومی شهر برای استفاده راحت، آسان و ایمن برای همه شهروندان کنونی و نسلهای آینده به خصوص گروهای آسیب پذیر شهری می باشند.
کتاب حاضر مشتمل بر ۷ فصل بوده که به تفکیک در مورد افراد آسیب پذیر و نیازهای اولیه آنها در شهرها و توجه بیشتر در طراحی برای همگان در محیط های شهری برای همه شهروندان تاکید شده است. تلاش شده است تا موضوع توجه به نیازهای اولیه همه شهروندان به خصوص الویت دسترسی به اماکن عمومی و معابر، دسترسی پذیری خدمات مورد نیاز ، کاهش آسیب پذیری آنها در بحرانهای طبیعی و غیر طبیعی و سایر مسایل مربوطه بحث و بررسی صورت گرفته و نمونه هایی از تجارب کشورهایی پیشرو در این امر برای درک و انتقال بهتر موضوع ارائه شود.
فصل اول به موضوع کلیات شهرهای برای همگان و اهمیت پرداختن به موضوع طراحی “همه شمول” یا “برای همگان” اشاره می شود و سیاستها و شاخص های طراحی برای همگان برای وسیع ترین طیف جامعه با توانایی های مختلف را مورد بررسی قرار می گیرد.در فصل های دوم تا چهارم، به مسایل و مشکلات افراد کم توان و ناتوان شامل سالمندان، کودکان و زنان به عنوان گروهای آسیب پذیر جامعه در استفاده از خدمات و امکانات شهری پرداخته شده است. تحرک پذیری، دسترسی آسان، عدالت، ایمنی و راحتی در استفاده از خدمات عرضه شده در شهر از موضوعات اصلی در این فصول می باشند که باید در محور توجه و الویت طراحی برای همه از جمله افراد آسیب پذیر قرار گیرد تا شهروندی را بخاطر کم توانی یا ناتوانی در انزوا قرار ندهد.فصل آخر را بنا به پیشنهاد و راهنمایی استاد و همکار گرامی آقای دکتر عسکری از دانشگاه یورک کانادا با توجه به تخصص ایشان در زمینه مدیریت بحران و مشکلاتی که گروه های آسیب پذیر در شهر به هنگام رخ دادن این بحرانها با آن مواجه هستند و گام‌هاییکه باید در این زمینه از سوی مدیریت شهری با مشارکت آنان به منظور پشتیبانی و حفاظت از آنها صورت گیرد و همچنین اقداماتی که شهر را انعطاف پذیر و تاب آور می کند ، اختصاص یافته است. همانند فصلهای ما قبل آن در این مورد نیز به تجربیات جهانی توجه شده است. امید است این کتاب هر چند کوشش دارد تا مفاهیمی ساده را به خواننده منتقل کند، گامی باشد تا صاحب نظران و دست اندرکاران مدیریت شهری توجه بیشتر به این مفاهیم و بکارگیری آنها در شهرها نموده و زمینه مطالعات و پژوهش های بعدی را فراهم آورد . دانلود فایل صوتی خلاصه مطالب کتاب شهر همگان
کتاب “فرآیند های توسعه شهری- طرح ها و برنامه ها”
(با تاکید بر طرحهای تهران)
Urban Development Process Plans
انتشارات: آذرخش- چاپ اول- ۱۳۹۲
چکیده :برنامه ریزی و طراحی خوب شهری می تواند به افزایش ارزش املاک، کاهش جرم و جنایت، کمک به سلامت عمومی و کاهش مشکلات حمل و نقل شهری منجر شود. همچنین تاثیر بسزایی در سرنوشت اجتماعی و اقتصادی آینده شهرها در جهت توسعه پایدار دارد. امروزه توسعه پایدار شهرها، بدون یک برنامه جامع و فراگیر امکان پذیر نمی باشد. طرح های توسعه شهری، اسناد هدایت و کنترل نحوه ی توسعه شهرها هستند که مدیران شهری را قادر می سازند، تا در افق طرح که به طور معمول، نگاهی بلندمدت است، چشم اندازی مطلوب از شهر را محقق سازند.
نزدیک به نیم قرن است که شهرهای ما بر مبنای الگوهای وارداتی طرحهای شهری رشد و توسعه یافته اند. برنامه ریزی و توسعه شهری در ایران، علیرغم سوابق تاریخی طولانی، از خلایی فکری و نظریه ای درقرون اخیر رنج برده که در پی آن انواع اندیشه های فکری و الگوهای توسعه شهری که هر کدام از مبانی فکری و نظری گوناگون بوده اند، وارد کشور شده اند که به دلیل عدم انطباق فکری و عملی لازم با ساختارهای سیاسی و اجتماعی ایران، همان کارکردهایی را که در جوامع دیگر را داشته اند، ارایه نکرده اند. واقعیت آن است که ما در بومی سازی دانش و تفکر شهرسازی آنچنان که باید و شاید موفق نبوده ایم. بنابراین یکی از سوالات اساسی که در این کتاب بدان توجه شده است آن است که چه پیوندی بین اندیشه و نظریه های برنامه ریزی و یا بعبارتی تئوری وعمل بین طرحهای توسعه شهری که تا کنون برای شهرهای ایران تهیه شده است، وجود دارد؟ به چه میزان طرحهای توسعه شهری که بیش از پنج دهه است در کشورمان تهیه می شود، بر شکل شهرهایمان تاثیر داشته اند و اصولا این طرحها بر مبنای کدامین الگو، نظریه و تئوری های شناخته شده شهرسازی معاصر تهیه شده و آیا نگاهی سیستمی در تهیه و اجرای آنها مد نظر تهیه کنندگان و مجریان بوده یا خیر؟ عوامل تاثیرگذار برای عدم تحقق طرحهای تهیه شده در ایران کدامند؟ اینها موضوعاتی هستند که تلاش شده است در این کتاب بدان پرداخته و مورد مداقه قرار گیرند.
کتاب فرآیند های توسعه شهری- طرح ها و برنامه ها در سه بخش و ۸ فصل شامل کلیات ، مصادیق و محصول و تجارب برنامه ریزی شهری در ایران به رشته تحریر در آمده است . در بخش اول که شامل چهار فصل می باشد، به پاره ای از مفاهیم و تعاریف در مورد شهر و برنامه ریزی شهر اشاره شده است. در فصل اول و دوم مروری بر تعاریف شهر و نظریه ها ، مدلها و دیدگاههای شهرسازی در دو قرن اخیر در جهان و در فصل سوم آشنایی با انواع طرحها نظیر طرح های جامع، ساختاری و طرح های راهبردی توسعه شهری به عنوان روش های برنامه ریزی شهری پرداخته شده است. مروری اجمالی بر نظام های برنامه ریزی و توسعه شهری در کشورهایی نظیر انگلستان، آمریکا و کانادا به عنوان نمونه نظام های برنامه ریزی پیشرفته در فصل چهارم توضیح داده شده است. مصادیق و محصولات روش های برنامه ریزی شهری در بخش دوم اشاره شده که خود نیز دارای دو فصل می باشد. مکانیزم توسعه، اجرا و چرخه ساخت و ساز شهری در فصل پنجم و در فصل ششم به معرفی چند نمونه از ساخت شهرهای مدرن در جهان که در قرن حاضر ایجاد شده اند، اختصاص یافته و پیرامون ساخت شهرهای جدید نظیر برازیلا در برزیل، پوتراجایا در مالزی، کوانگچو در چین و کانکون در مکزیک مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است . بخش پایانی که شامل دو فصل می باشد نخست به تجارب برنامه ریزی شهری و چالشهای نظام برنامه ریزی شهری درایران و سابقه طرحهای توسعه نظیر طرحهای جامع و تفصیلی اختصاص یافته و در فصل آخر نیز به معرفی طرحهای تهیه شده برای تهران و مسایل و مشکلاتی که این طرحها در زمینه تهیه و اجرا تا کنون داشته اند، پرداخته شده است. در بخش پایانی نیز به این نکته اشاره می شود که گرچه دلایل فنی زیادی برای عدم موفقیت طرحها و برنامه های تهیه شده شهری ارایه می شوند ولی شاید دلیل اصلی آنها نداشتن بنیانهای فکری و علمی مناسب از یک طرف و نداشتن نهادهای اجتماعی متناسب با آن از طرف دیگر باشد که طرحهای تهیه شده در اجرا را کم اثر نموده است. مطالعه این کتاب به کلیه علاقه مندان و تمامی دست اندرکاران مسایل شهری به خصوص دانشجویان رشته شهرسازی و برنامه ریزی شهری وهمچنین مدیران شهری توصیه می گردد.
کتاب ” شهرهای پیاده مدار”
Walkable Cities
انتشارات: آذرخش- چاپ اول ۱۳۹۰
چاپ چهارم ۱۳۹۳
چکیده :رشد شهرنشینی, توسعه سریع شهرها و افزایش سرعت در چند دهه اخیر باعث استفاده روز افزون از اتومبیل گردیده است. بر خلاف گذشته که شهرها بر اساس مقیاس انسانی بنا شده و پیاده محور بودند متاسفانه بسیاری از شهرهای امروزی هنوز اتومبیل محورند. حرکت سریع، هیجان و اضطراب سرعت زیاد ، مجال تامل و مکث را از انسان در فضاهای شهری را سلب کرده است. بدین جهت تلاش و اقدامات زیادی امروزه در بسیاری از شهرهای جهان در پی انسانی کردن شهرها صورت پذیرفته است.
پیاده روی قدیمی ترین شکل جابجایی انسان است. شهرها از دیر باز بر اساس حرکت پیاده بنا شده اند. با رشد شهرنشینی، گسترش شهرها و پیدایش خودرو، جابجایی پیادگان کاهش یافته است. شهرهای مدرن در چند دهه اخیر، در نظام حمل و نقل شهری در جهت افزایش سهم پیاده روی به ویژه برای فواصل کوتاه بجای استفاده از خودرو تلاش چشمگیری انجام داده اند.
کتاب شهرهای پیاده مدار کوششی است تا به معرفی چشم انداز، سیاست ها و اقدامات اینگونه شهرها بپردازد. تجربیات مورد اشاره با توجه به مسائل مشابه شهرهای ایران با دیگر شهرهای جهان می تواند برای علاقه مندان و دانش پژوهان مسائل مدیریت شهری به ویژه در زمینه حمل و نقل مفید و مورد استفاده قرار گیرند. به یقین بهسازی و نوسازی پیاده راهها به تنهایی شهرها را پیاده مدار نخواهند کرد. شهرها نیازمند اقدامات فراتری نظیر افزایش تسهیلات پیاده برای، ایمنی و دسترسی آسان به حمل و نقل عمومی برای افزایش تسهیلات سهم پیاده در نظام حمل و نقل هستند.
خیابان ها از مهمترین عناصر فضاهای عمومی هستندکه دیگر تنها به عنوان یک مسیر عبوری دیده نمی شوند موضوعی که امروزه در ایجاد خیابان ها مطرح است این است که چگونه آن را بسازیم که مردم بیشترین تعاملات اجتماعی را در آنها داشته باشند، و شهر نیز از نظر انجام سفرها کمترین آسیب‌ها را ببیند. کاری کنیم که شهر برای کودکان و سالمندان و کسانی که برخی معلولیت های جسمی را دارند و ترددشان در خیابان ها با مشکل مواجه است، مناسب و دلپذیرتر باشد؛ افراد به راحتی در معابر تردد کنند و مانعی در رفت و آمدشان وجود نداشته باشد. باید توجه کرد که پیاده روها از نظر زیربنایی نقش مهمی را در ساختار شهری دارند و کیفیت بالای آنها می تواند تعاملات اجتماعی را گسترش دهد و یکی از مشخصه‌های شهر دموکراتیک، به تعبیر پنالوسا شهردار سابق بوگاتا ” داشتن پیاده روهای مناسب و با کیفیت است. در پیاده روها افراد فقیر و پولدار در شرایط برابر با هم مواجه می شوند و فاصله های طبقاتی کمرنگ تر می شود”. علاوه بر این، پیاده روهای مناسب، شهروندان را ترغیب می‌کند که بخشی از سفرشان را به صورت پیاده انجام دهند و این موضوع از نظر کاهش آلودگی های زیست محیطی اهمیت بسیاری دارد، شهری که هوای سالم تری دارد طبیعتا کیفیت زندگی در آن هم افزایش می‌یابد. ضمن این که از نظر روحی و روانی هم که به بعد اجتماعی کیفیت زندگی شهری مربوط می شود، تاثیرگذار است. بنابراین مدیران شهری، بویژه در شهرهایی مثل تهران، باید به این موضوع توجه بیشتری داشته باشند و ایجاد فضاهای مناسب پیاده از جمله پیاده روها یکی از گامهای ارتقاء کیفیت زندگی شهری است.
Pedestrian Oriented City: Assessing the Impact of Environment on Pedestrian Movement in Tehran
LAP LAMBERT Academic Publishing, 2011
For centuries the majorities of human movement was restricted to walking. Regardless of how someone travels, at some point during their trip they will become a pedestrian. With the popularization of the private automobile in 20th Century, this balance was tilted towards mechanized movement, initially in advanced countries. The decline of pedestrian share in the transportation system has led to ever increasing congestion, pollution, insecurity, and lack of vitality in neighbourhoods at city centers and beyond. Now, however, particularly in advanced countries, new attention is being paid to pedestrian movement in order to preserve or redirect the neighbourhoods toward sustainability. In the developing world, however, such attention so far has been marginal.
The author believes that City of Tehran, like others large cities in the developing countries, needs to review and improve its pedestrian network and can be a “walkable city” where walking becomes a meaningful transportation choice for efficient and healthy social interaction. This book (research) offers new information for city managers and urban designers who wish to improve the pedestrian share of transportation.
کتاب “تحلیل های کاربردی GIS “- تالیف دیوید ال وربیلا (۲۰۰۶)،
Practical GIS Analysis
ترجمۀ : سید مهدی معینی و شهرام شهابیان (۱۳۸۴)، انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری، تهران
چکیده: در جهان امروز سیستم های اطلاعات جغرافیایی GIS تنها به عنوان یک بسته نرم افزاری دیده نمی شود، بلکه در دنیای پیشرفته کنونی مباحث GIS به عنوان دانش نوینی که می تواند در زمانی نه چندان کوتاه بسیاری از مرزهای علوم را در نوردد و باعث وحدت رویه در بین گروههای مختلف گردد، نگریسته می شود.
امروزه پیشرفت دانش بشری در زمینه موضوعات گوناگون علمی با بهره گیری از فن آوریهای ازتباطات و اطلاعات در حوزه IT که یکی از از زیر مجموعه های آن GIS می باشد، بر کسی پوشیده نیست. چرا که سیستم های اطلاعات جغرافیایی بسیار فراتر از آن چیزی است که در ذهن ها تصور می شود. آنچه این فن آوری را از سایر تکنولوژی های مشابه متمایز کرده است قابلیت تحلیل های فضایی بر پایه اطلاعات مکانی است. تفسیر موضوعات جغرافیایی با کمک مدلهای GIS، گزینه ای است کارآمد برای هر گونه تحلیل های فضائی بر پایه اطلاعات مکانی برای امر برنامه ریزی.
کتاب “تحلیل های کاربری GIS” راهنمای مفیدی برای دانشجویان و دانش پژوهان رشته های مختلف و کسانی که به مدلهای مفهومی مکان مرجع نیازمندند، می باشد. سر فصل های این کتاب با بهره گیری از مدلهای دنیای واقعی سعی در شبیه سازی و ارائه تصویری منطقی از مباحث کاربردی سیستم های GISدارد تا درک صحیحی از روابط متقابل پدیده های مکانی و غیر مکانی را در قالب سسیستم اطلاعات جغرافیائی به خواننده منتقل نماید.