این یادداشت ازآن جهت اهمیت دارد که سالها در ایران به خصوص درشهرتهران همواره بین کارشناسان حمل ونقل، مدیران شهری و شورای شهراز یک طرف و وزارت کشوربه عنوان تامین کننده بخشی از بودجه حمل و نقل عمومی برسرتوسعه و بهبود سیستم حمل و نقل عمومی کلان شهرها مناقشه وجود دارد که درانتخاب مدهای مکمل موجود چه سیستمی مناسب تر و مقرون به صرفه است. به عنوان مثال دردهه گذشته برسرایجاد خطوط منوریل، تراموا یا ایجاد مسیرهای ریلی سبک (LRT) بجای مترو بحث و مناقشه وجود داشته که هیچکدام نیز تاکنون اجرایی نشده یا به نتیجه نرسیده است، لذا همواره این پرسش وجود دارد که کدامیک از سیستم ها کاراتریا مقرون به صرفه اند ؟ این موضوع گرچه از حوصله این پست خارج می باشد اما آگاهی از تجربه دیگرشهرهای مدرن دنیا در ارتباط با توسعه شبکه موجود و انتخاب مد حمل و نقل جدید خالی از لطف نمی باشد. در این پست به طور خلاصه به چگونگی ایجاد اولین مسیرسبک ریلی (LRT) در شهر تورنتو با دیرینه حمل و نقلی نزدیک به دو قرن می پردازم.
این امیدواری وجود دارد که پروژه خط راه آهن سبک (LRT) در شهر تورنتوی کانادا که از سال ۲۰۱۱ شروع شده است و سالها پیش درباره آن تصمیم سازی شده بود، سرانجام امسال (۲۰۲۴) یه بهره برداری برسد. مسیر خط ریلی سبک از کوه دنیس در غرب به ایستگاه کندی در شرق در امتداد خیابان اگلینتون به طول ۱۹ کیلومتر با ۲۵ ایستگاه زیرزمینی و سطحی از سال ۲۰۱۱درحال اجراست. این اولین سیستم مدرن حمل و نقل ریلی سبک (LRT) است که با ظرفیت بالاتراز وسایل نقلیه عمومی موجود غیر از مترو در شهرتورنتو به شمار می رود تا در تکمیل شبکه اتوبوس، مترو، تراموای موجود و GO Transit بکار گرفته شود. مهمترین ویژگی سیستم حمل و نقل تورنتو ادغام (Integration) کامل تمامی مدهای موجود حمل و نقل عمومی آن می باشد.
این خط سبک ریلی (LRT) جدید در پیوند با ۵۴ مسیر اتوبوس، سه ایستگاه مترو و خطوط Transit GO است (لازم است اشاره کنم که خطوط Transit GO خطوط سریع ریلی و اتوبوسی مجزا از سیستم درون شهری است تا پیوند مناطق کلان شهر تورنتو را با مراکز عمده شهرتورنتو برقرارکند). حدود ۱۰ کیلومتر از این مسیر ریلی سبک زیرزمینی و بقیه در سطح خیابان است. هزینه اجرای این پروژه که از سال ۲۰۱۰ شروع شده در ابتدا ۵٫۳ میلیارد دلار تخمین زده می شد، به دلیل انواع چالش ها و تأخیرها، هزینه آن به حدود ۱۲٫۴ میلیارد دلار افزایش یافته است. تونل سازی و سازه های ایستگاه های زیرزمینی در مناطق شهری پرجمعیت و جابجایی برنامه های کاربردی و برخورد با شرایط زمین شناسی غیرمنتظره از دلایل عمده تاخیر این پروژه ذکر شده است که باعث نارضایتی ساکنان مجاوراین پروژه و نگرانی و انتقادات بسیاری از شهروندان تورنتو شده است. لازم به ذکر است که درطول این پروژه ۳ شهردارشهر تورنتو به دلایل مختلف تغییر کرده اند.
علاوه بر تاخیر و هزینه های نجومی این پروژه، مخالفان بی شمار آن به دلیل آلودگی های صوتی، گرد وغبار، دسترسی محدود بر زندگی روزمره در طول مسیر مجاور به دلیل ساخت وساز، زمان طولانی مدت این پروژه که باعث ایجاد اختلال در مشاغل و ترافیک برای ساکنان و کاهش دسترسی عمومی مردم در طول مسیر این خیابان شده، را شاکی کرده است. برای مثال حذف پارکینگ های موجود یا کاهش آن در امتداد خیابان اگلینتون نگرانی های زیادی برای بازدیدکنندگان، مشاغل و ساکنان آن بوجود آورده است.
The Eglington Line (Eglington Crosstown LRT Project)
در خبرها آمده بود که برنده این پروژه ( Crossline Transit Solutions) ، کنسرسیومی است که شامل شرکت های ساختمانی Ellis-Don، Aecon، ACS-Dragados و غول مهندسی SNC-Lavalin است. این شرکت معماری و طراحی IBI را استخدام کرد. کارکنان IBI، به نوبه خود، برخی از معماری و معماری منظر را خودشان انجام دادند، در حالی که شرکت های معماری NORR، DIALOG و Daoust Lestage طراحی ایستگاه های جداگانه را به عهده دارند.
همانطور که نقشه موجود شبکه ریلی تورنتو در زیر نشان می دهد، تنها دو خط زرد و سبز در نقشه مربوط به مترو((Subway و ۵ خط قرمز تراموا (Streetcar) هستند که خطوط غرب به شرق مرکز تورنتو را پوشش می دهند. خط جدید ریلی سبک به موازات خط مترو (سبزرنگ) درشمال درخیابان اگلینتون به عنوان اولین خط LRT اجرا می شود
تراموا که درتورنتو به نام Streetcar نام برده می شود تاریخچه ای بس طولانی دارد که نشان دهنده رشد و توسعه شهر در بیش از یک و نیم قرن است. در این ارتباط می توان به ترامواهای اسبی (سوار بر اسب) که از سال ۱۸۶۱ که تنها دو مسیرکلیدی مانند بازار سنت لارنس و خیابان کینگ را به هم متصل می کردند، اشاره کرد. این ترامواها درابتدا کند بودند، اما سرعت و پیشرفت قابل توجهی نسبت به پیاده روی داشتند و باعث محبوبیت زیادی در بین استفاده کنندگان می شدند. اما نسل بعدی ترامواها برقی بودند که از سال ۱۸۹۱ رایج شدند. ترامواهای برقی نشان دهنده یک پیشرفت تکنولوژیکی بزرگ بود که امکان حمل و نقل عمومی سریعتر و کارآمدتر را برای شهروندان تورنتو فراهم کردند.
تورنتو اوایل قرن بیستم شاهد گسترش سریع شبکه تراموا بود که مالک آن یک شرکت خصوصی بنام TRC بود. این شرکت با توجه به رشد شهر، خطوط تراموا را در سراسر شهر گسترش داد و به مناطق مسکونی و تجاری خدمات رسانی کرد. این مسیرهای تراموا به ستون فقرات حمل و نقل شهری تبدیل شدند و رشد حومه ها و مناطق تجاری را تسهیل کردند.
شهر تورنتو در سال ۱۹۲۱ کمیسیون حمل و نقل تورنتو (The Toronto Transit Commission) را تأسیس کرد که مسئولیت آن را از شرکت خصوصی TRC گرفت. کمیسیون حمل و نقل تورنتو(TTC) آژانس حمل و نقل عمومی است که خدمات اتوبوس، مترو، تراموا، و خدمات ترانزیت را در تورنتو، انتاریو، کانادا انجام می دهد که برخی از آنها به مناطق ۶ گانه شهر تورنتو با جمعیت نزدیک به ۳ میلیون نفراز جمله منطقه پیل و منطقه یورک نیز منتهی می شوند. این اقدام با هدف بهبود خدمات و گسترش مالکیت عمومی سیستم حمل و نقل انجام شد. کمیسیون حمل و نقل تورنتو(TTC) شبکه تراموا را گسترشی مدرن داد و اتصال آنرا در سراسر تورنتو افزایش داد، ولی توسعه شبکه تراموا در اواسط قرن بیستم با مسیرهای گسترده ای که از شهر عبور می کردند به اوج خود رسید. ترامواها یکی از مدهای اصلی حمل و نقل شهری با سفرهای زیاد و خدمات مکرر بودند. ترامواها رشد اقتصادی را تسهیل کردند و دسترسی آسان به مناطق تجاری- تفریحی و پرتراکم شهری را ممکن ساختند. آنها همچنین الگوهای توسعه شهری را شکل دادند و محله های متراکم و قابل پیاده روی را ترویج و جذاب تر کردند.
ظهورو سلطه اتومبیل پس ازجنگ جهانی دوم و محبوبیت روزافزون آنها به کاهش استفاده ازتراموا به عنوان یک وسیله نقلیه همگانی منجر شد. بسیاری از شهرهای آمریکای شمالی سیستم تراموا خود را به نفع اتوبوس ها و اتومبیل های شخصی کنار گذاشتند و در این جهت تورنتو نیز با فشارهای مشابهی مواجه شد و نهایتا کمیسیون حمل و نقل تورنتو (TTC) چندین خط تراموا را به مسیرهای اتوبوس تبدیل کرد و برخی از زیرساخت های تراموا را نیز حذف نمود. با وجود این تغییرات، تورنتو برخلاف بسیاری از شهرهای دیگر آمریکای شمالی، شبکه اصلی مسیرهای تراموا را حفظ کرد. اما مدیریت شهری تورنتو با مدرنیزاسیون سیستم حمل و نقل عمومی (دهه ۱۹۷۰ تا کنون) و با حمایت عمومی و تلاش های برنامه ریزی شهری در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ برارزش ترامواها برای حمل و نقل شهری پایدار تأکید داشت. بدین جهت کمیسیون حمل و نقل تورنتو (TTC) در نوسازی ناوگان و زیرساخت های خود سرمایه گذاری کرد. امروزه، شبکه تراموا تورنتو بخشی جدایی ناپذیر از سیستم حمل و نقل عمومی شهری است که به راهروهای با تراکم بالا خدمت می کند و حمل و نقل کارآمد و سازگار با محیط زیست را ارائه می دهد.
شبکه تراموا تورنتو یکی از بزرگترین و گسترده ترین شبکه های آمریکای شمالی است. طبق داده های اخیر، این شبکه تقریباً ۸۳ کیلومتر مسیر را در برمی گیرد. این شبکه شامل مسیرهای متعددی است که به بخش‌های مختلف شهر خدمت می‌کنند که عمدتاً در مرکز شهر و محله‌های اطراف متمرکز شده‌اند. شبکه تراموا شامل ۵ مسیرغربی- شرقی از جمله در خیابان ملکه(۵۰۱)، خیابان پادشاه (۵۰۴)، خیابان کارلتون (۵۰۶) ، خیابان اسپادینا (۵۱۰) و خیابان سنت کلر(۵۱۲) است. این شبکه به بسیاری از مناطق تجاری با تراکم بالا و کلیدی خدمات ارائه می دهد و یک پیوند مهم حمل و نقل برای ساکنان و استفاده کنندگان فراهم می آورد.
شبکه تراموای تورنتو عمدتاً به مرکز شهر و محله های اطراف آن خدمات می دهد. ترامواها به طور کامل در خیابان های سطحی با مسیرهای تعبیه شده در کف خیابان هم زمان با سایر خودرها با رعایت حق تقدم بر آنها حرکت می کنند و نقش حیاتی در سیستم حمل و نقل عمومی شهر ایفا می کنند و یک روش حمل و نقل موثر و سازگار با محیط زیست را برای هزاران مسافر روزانه ارائه می دهد. ادغام این شبکه با سایر خدمات TTC، مانند مترو و اتوبوس، اتصال و دسترسی کلی را در داخل شهر افزایش می دهد. تراموا معمولاً ظرفیت کمتری نسبت به وسایل نقلیه LRT دارند و به دلیل اشتراک خیابان با سایر ترافیک ها و قرار گرفتن درمعرض ازدحام ترافیک می توانند کندتر باشند. تراموا در درجه اول به سفرهای درون شهری خدمت می کنند و با سیستم های اتوبوس و متروی TTC ادغام می شوند. آنها بخش مهمی از شبکه حمل و نقل محلی، به ویژه در مرکز شهر و مناطق پرجمعیت شهر تورنتو هستند.
بنظر می رسد با وجود یک شبکه اتوبوس کارا و دو خط مترو قدمت طولانی خطوط ۵ گانه قدیمی تراموا در تورنتو، طراحی و برنامه ریزی اولین میسرریلی سبک (LRT) با هدف افزایش قابل توجهی درظرفیت ترانزیت در یکی از شلوغ ترین راهروهای تورنتو یک تصمیم بدون مناقشه و آسان برای شورای شهر و مدیریت شهری نبوده است و بدین جهت می توان گفت که ایجاد Eglinton Crosstown LRT نشان دهنده ارتقاء و توسعه قابل توجه سیستم حمل و نقل تورنتو است که خدمات سریع تر، با ظرفیت بالا و قابل اعتمادتر را در طول یک راهرو اصلی ارائه می دهد. گرچه این شبکه از نظر فناوری، ظرفیت، زیرساخت و ویژگی های خدمات با شبکه تراموا موجود متفاوت است اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان هردو سیستم نقش حیاتی دراستراتژی کلی حمل و نقل تورنتو ایفا می کنند و مکمل یکدیگرهستند تا گزینه های حمل و نقل جامع را برای ساکنان و مسافران فراهم کنند.
با وجود هزینه های غیر متعارف این پروژه تاکنون، پیش بینی می شود این پروژه از نظر بهبود ترانزیت عمومی، کاهش ترافیک و توسعه اقتصادی در خیابان اگلینتون تغییر اساسی بوجود آورد. گرچه اجرای آن به عقیده برخی کارشناسان مزایای بلند مدت قابل توجهی را به همراه خواهد آورد، اما هم زمان برخی انتقادات درباره ظرفیت LRT برای رسیدگی به سفرهای پیش بینی شده مسافر به طورمؤثر و حفظ خدمات قابل اعتماد در مسیرآن نیز مطرح شده است. در مجموع انتقاد از پروژه Eglinton Crosstown LRT در تورنتو منعکس کننده طیف وسیعی از نگرانی های مربوط به تأثیر آن بر جوامع، مشاغل، کارآیی ترانزیت، ملاحظات زیست محیطی و حاکمیت است.
گرچه پیش بینی می شود این وسیله نقلیه ریلی در ساعات اوج در مسیر ۲۵ کیلومتری بتواند هزاران مسافر درساعت را حمل کند واز طرف دیگر این مسیر به گونه ای طراحی شده است که می تواند تعداد زیادی مسافردرساعت را درهرجهت در خود جای دهد، چرا که وسایل نقلیه ریلی سبک (LRT) مورد استفاده در این خط به طور معمول برای حمل تعداد قابل توجهی از مسافردر مقایسه با اتوبوس یا تراموا طراحی شده که بتواند از طریق بهبود ظرفیت ترانزیت عمومی برای ساکنان تورنتو را افزایش دهد، ولی از آنجاییکه ظرفیت جابجایی مسافر در هرساعت بر اساس عواملی مانند سرفاصله قطارها، فاصله ایستگاه ها و الگوهای تقاضا می تواند متفاوت باشد، بنابراین تا زمانی که این خط به طور کامل عملیاتی شود، نمی توان از میزان کارایی و توجیه اقتصادی این سیستم جدید اظهار نظر قطعی کرد.
