معرفی کتاب چشم اندازهای جهانی
گیدنز، آنتونی ( ۲۰۰۱)، چشم اندازهای جهانی ، ترجمه جلایی پور، محمدرضا( ۱۳۸۴)، چاپ سوم ۱۳۸۸، انتشارات طرح نو
انتونی گیدنز[۱] از جامعه شناسان معروف و شناخته شده انگلیسی است که به نوشته روزنامه گاردین امروزه به هیچ جامعه شناسی به اندازه وی ارجاع داده نمی شود. بسیاری از آثار وی در ایران ترجمه و به چاپ رسیده است. گیدنز خود را بیشتر نظریه پرداز اجتماعی می داند تا صرفا جامعه شناسی دانشگاهی. وی علاوه بر مباحث جامعه شناختی به موضوعاتی چون تاریخ اندیشه اجتماعی، نظریه اجتماعی، ساختار طبقاتی، نخبگان و قدرت، ملت و ملیت گرایی، هویت شخصی و اجتماعی، خانواده، جنسیت و اندیشه سیاسی علاقه دارد و آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار می دهد. از مهمترین کتابهای ترجمه شده او در ایران است راه سوم: احیای سوسیال دموکراسی(۱۹۹۸)، جهان رهاشده(۱۹۹۹)، راه سوم و نقدهای آن(۲۰۰۰)، در آستانه زندگی با سرمایه داری جهانی(۲۰۰۰)، بحث جهانی راه سوم(۲۰۰۰)، قواعد جدید روش جامعه شناسی(۱۹۷۶)، ساخت جامعه(۱۹۸۴)، پیامدهای مدرنیته( ۱۹۹۰)، مدرنیته و هویت شخصی(۱۹۹۱)، دگرکونی روابط نزدیک (۱۹۹۲).
گیدنز معتقد است اگر بخواهیم فهم درستی از وضعیت جهان معاصر بدست آوریم، لازم است به پنچ مسئله اساسی توجه کنیم. اول، فهم دقیق پدیده جهانی شدن و پیامدهایش؛ دوم، درک روشن و دقیق مفهوم فردگرایی در جامعه مدرن؛ سوم، مقوله چپ و راست؛ چهارم، فهم خود از ساماندهی سیاسی و پنجم، درکی درست از مسایل محیطزیستی
قصد من در این معرفی او این نیست که به سایر کتاب ها و اندیشه های گیدنز بپردازم، چرا که نه به آنها آشنا هستم و نه در حوزه کاری من است، بلکه چون این کتاب مطالب قابل توجهی در باب موضوع «جهانی شدن» و نظریه جهان رهاشده وی دارد و من از گذشته به این موضوع علاقه مند بودم، معرفی این کتاب را انجام می دهم. البته مطالعه سایر آثار او را که به فهم بیشتر از دگرگونی های اجتماعی، سبک زندگی، سوسیال دموکراسی، فرآیند مدرنیته، رابطه کنش انسانی و ساخت اجتماعی است به دوستان و دانشجویان توصیه می کنم.
گیدنز در سالهای ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۳ ریاست مدرسه اقتصادی و علوم سیاسی لندن[۲] که از مشهورترین کالج دانشگاه لندن است را برعهده داشته و سالها با حزب کارگر همکاری کرده و همچنین به عنوان مشاور تونی بلر نخست وزیر چپ گرای انگلیس فعالیت می کرد. مباحث، «جهانی شدن» را می توان به واقع از دغدغه های اصلی آنتونی گیدنز دانست. کتاب «چشم اندازهای جهانی» که مجموعه متشکل از پنج سخنرانی او در باب دموکراسی اوست را نمی توان تنها یک ترجمه صرف دانست، بلکه کتابی شامل ترجمه و تالیف است که توسط محمدرضا جلایی پور که خود جامعه شناس شناخته شده ای است، ترجمه و تالیف و توسط انتشارات طرح نو در سال ۱۳۸۵ اولین بار منتشر شده است. عناوین این سخنرانی های او با محوریت «جهانی شدن و نظریه جهان رها شده »[۳] ، در این کتاب عبارتند از: چشم انداز نظم جهانی، چشم انداز دولت-ملت، چشم انداز نابرابری جهانی، چشم انداز خانواده و چشم انداز دموکراسی.
از ویژگی های این کتاب ۱۶۳ صفحه ای که هنوز بعد از نزدیک به ۱۶ سال از چاپ اول آن و چندین بار مطالعه، هنوز مطالب آن برای من جدید و تازه است و من را به نوشتن این سطور واداشته و مطالعه آن را به دوستان و دانشجویان توصیه و تشویق می کند؛ چند مسئله است. اول اینکه نیمی از صفحات این کتاب با قلم شیوای مترجم به معرفی آنتونی گیدنز، آثار و آراء او اختصاص یافته است که این نشان دهنده آشنایی و شناخت عمیق مترجم از گیدنز است. دومین ویژگی این کتاب مطالب این سخنرانی هاست که توسط گیدنز به عنوان رییس مدرسه اقتصادی و علوم سیاسی دانشگاه لندن با حضور یکی از استادان صاحب کرسی و مولف در همان حوزه و عنوان سخنرانی ارایه شده است. شاید این از مهمترین ویژگی منحصر به فرد گیدنز باشد که آراء خود را در حضور اصحاب علم به نمایش می گذارد و اجازه می دهد که صاحب نظران حرفه ای با طرح سوال و پرسش او را نقد کنند. ویژگی سوم چگونگی برگزاری و تبحر او در ارایه این سخنرانی ها است که حول یک محور مشخص یعنی جهانی شدن، پنج سخنرانی با این کیفیت توسط یک نفر ارایه می شود که از توان و تسلط او بر موضوع حکایت می کند. مدت کوتاه و زبان ساده و روان هر سخنرانی ایجاز خاصی به همراه داشته که فهم آن را برای طیف وسیعی از مخاطبان فراهم می آورد.
آنتونی گیدنز را می توان از اولین نظریه پردازان و متفکرانی به شمار آورد که در دهه ۸۰ میلادی به مقوله جهانی شدن به طور جدی توجه کرد و نشان داد برخلاف دیگرانی که پدیده جهانی شدن را صرفا اقتصادی می دیدند، او جهانی شدن را پدیده ای سیاسی و فرهنگی می داند و مهمتر آنکه با ارتباطات عجین است و موجب تمرگزدایی از قدرت دولت ملی می شود (ص۶۲ و ۶۴). به اعتقاد او زندگی در دنیای جهانی تر، یعنی زندگی در دنیایی به هم وابسته تر؛ بنابراین «فرآیند به هم وابستگی روزافزون ما» کوتاه ترین تعریف او از مقوله جهانی شدن است (ص۵۸). او در تببین این به هم وابستگی جابجایی پذیر به وقایع بعد از ۱۱ سپتامبر برای مثال اشاره می کند که بن لادن که از مخالفین جدی جهانی شدن بود؛ چگونه خود برای ابزار مخالفتش از یکی از سخت افزارهای جهانی شدن یعنی ویدیو که امکان ارسالش با اینترنت یا شبکه ماهواره به سایر نقاط جهان بود، استفاده کرد (ص۶۳). او جهانی شدن را فرایندی اجتماعی می داند که جریان های بومی را با روابط اجتماعی جهانی پیوند می دهند. مهمترین انتقاد او به جهانی شدن نابرابرسازی روزافزون آن می داند در حالیکه اعتقاد دارد که فرایند برابرساز در جهانی نابرابر رخ می دهد. بدین جهت جنبش ضدجهانی شدن را عاملی برای کمک به عدالت جهانی نیز می پندارد. او در نهایت جهانی شدن را همچون خورجینی که چیزهای مختلفی در آن یافت می شود تعبیر می کند که همه اجزاء آن همگون نیستد و از طرف دیگر این خورجین روکشی از فرهنگ جهانی آمریکایی دارد. این فرهنگ آمریکایی تا حدی به قدرت جمعی جهانی سنجاق شده است ( ص۱۱۶).
وی دوران مدرن را نیز به دو دوره مدرنیته دوره اول که تا دهه ۶۰ میلادی و مدرنیته دوره دوم که از دهه شصت میلادی آغاز و تا به امروز ادامه داشته است، تقسیم بندی می کند. آنتونی گیدنز «جهانی شدن» را مهمترین مولفه مدرنیته متاخر (دور دوم) می داند که به زعم وی می بایست از منظر جامعه شناسی مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد. گیدنز جهانی شدن را «مجموعه ای از فرآیندها» می داند که بر همه ابعاد زندگی از جمله اقتصاد، سیاست، مسائل اجتماعی و فرهنگی و حتی خود انسان ها اثرگذار است. وی این پدیده را امری جدایی ناپذیر از زیست انسانی برمی شمارد و عقیده دارد که جهانی شدن نتیجه اجتناب ناپذیر توسعه و رشد مدرنیته متاخر است.
سه عامل در الگوی نابرابری در کشورها را تغییر تکنولوژی، دگرگونی در خانواده و تغییرات شدید جمعیتی که با جهانی شدن در ارتباط است بر می شمرد( ص ۶-۱۰۵). برای مثال افزایش سالمندان بیشتر از جوانان در کشورهای غربی به دلیل کاهش زاد و ولد و مشکل فقر سالمندان در کنار فقر کودکان در کشورهای در حال توسعه را از الگوهای نابرابری می داند. (ص۱۰۶) و تنها راه مقابله با فقر و رویارویی با نابرابری را توسعه اقتصادی از طریق رابطه میان شرایط ساختاری اقتصاد بازار، نقش دولت و نقش گروهای دیگر از جمله جامعه مدنی می داند( ص۱۲۳).
از مهمترین مسایلی که در سخنرانی چهارم به آن می پردازد موضوع چشم انداز خانواده در دوران جهانی شدن شهرهاست. به اعتقاد وی تغییرات بزرگ، تنها در نهادهای بزرگ نیست که رخ می دهد؛ بلکه این تغییرات عواطف و زندگی خصوصی ما در قلمرو خانواده از قبیل جنسیت و زندگی شخصی نیز ظهور و بروز می کند(ص۱۱۸). گیدنز معتقد است که خانواده در دوران جهانی شدن دستخوش چهار دگرگونی اصلی است: خانواده در وهله اول مجموعه ای از پیوندهاست و اعتقاد دارد که خانواده دیگر مثل گذشته یک واحد اقتصادی نیست چرا که داشتن فرزند دارای هزینه اقتصادی است (ص۱۲۴). دوم نقش اساسی مرد در کشورهای غربی که «نان آوری» برای خانواده بود، تغییربنیادی کرده است و نقش زن و مرد آنچنان که در گذشته ثابت و مشخص بودند، دگرگون شده است همچنانکه از نظر وظایف و هویت هایی که نقش زن و مرد را تعیین و ایجاب می کرد، امروزه این نقش معنای روشن و مشخص ندارد (ص۱۲۵). به عبارتی دیگر امروزه هویت مان باید بیشتر توسط خودمان کشف و طراحی شود، نه به واسطه نقش های اجتماعی که بازی می کنیم. سومین دگرگونی بزرگ در خانواده به موقعیت در حال تغییر زنان و موازنه قدرت آنها با مردان برمی گردد که جوامع امروز از نظر روابط میان دوجنس مساوات طلب شده اند (ص۱۲۶) و آخرین مورد موقعیت زنان به عنوان دارایی های شخصی مرد است که به خصوص نه تنها در نگرش به اعمال جنسی صرف، بلکه امور جنسی عام درحال تغییر است (ص۱۲۷). البته او اذعان دارد که این تحولات جدید مشکلات زیادی از جمله مشکل هویت، عقده های فکری و بی اختیاری که جایگزین سنت شده در زندگی ما به وجود اورده اند و تاکید می کند برای داشتن یک جامعه مستحکم باید خانواده های مستحکم داشته باشیم. البته به اعتقاد وی تساوی باید بین دو جنس برقرار باشد(ص۱۳۰)
[۱] Giddens, Anthony
[۲] London School of Economics and political Science (LSE)
[۳] Global Futures
