با یک جست‌وجوی ساده در اینترنت می‌توان به نتایج بسیاری درباره روش‌های ارزیابی برنامه یا عملکرد کارکنان رسید، اما نکته مهم این است که استفاده از این روش‌های سنتی تاکنون کمتر توانسته است، عملکرد برنامه‌ها یا افراد را در سازمان‌ها و نهادهای دولتی اندازه‌گیری کند. یکی از راهکارهای شناخته‌شده جهانی در این زمینه استفاده از شاخص کلیدی عملکرد یا همان KPI است که نشان می‌دهد ارزیابی و نظارت منظم بر عملکرد برنامه یا کارکنان، با خروجی موردنظر همراه می‌شود یا خیر.
برای مثال اسناد توسعه ایران چه در قالب برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی دولت پیش و بعد از انقلاب و چه در قالب برنامه‌های توسعه شهری نظیر طرح جامع و تفصیلی تهران هیچ‌کدام تاکنون دارای روش ارزیابی یا اندازه‌گیری دقیق و علمی براساس تعیین معیار و شاخص مشخص نبوده و نیستند. بدین جهت اگرچه برای این نوع برنامه‌ها وقت، هزینه و زحمت زیادی صرف می‌شود، اما در پایان مشخص نمی‌شود چه مقدار از آنها محقق شده است؛ هرچند در متن این اسناد به شرایط تحقق اشاره شده، اما به‌نظر می‌رسد که هیچ‌گونه ضمانت اجرایی و ارزیابی نداشته‌اند.
در این بین می‌توان یک‌نمونه موفق در زمینه مدیریت شهری را برای ارزیابی نتایج برنامه‌ها از یک‌سو و عملکرد مدیران انتخاب شده از سوی دیگر بررسی کرد. استراتژی توسعه فضایی لندن در قالب طرح لندن ۲۰۱۹دارای چارچوب یکپارچه اقتصادی، زیست‌محیطی، حمل‌ونقل و اجتماعی برای توسعه شهر در ۲۵-۲۰سال آینده است که از سال ۲۰۱۹تا ۲۰۴۱اجرا می‌شود. توسعه اقتصادی و ایجاد ثروت، توسعه اجتماعی و ترویج بهبود محیط‌زیست در لندن بزرگ از اهداف اصلی طرح لندن است. از مهم‌ترین ویژگی این سند که در فصل۱۲ به آن پرداخته شده، به بحث نظارت بر اجرای این طرح ارتباط پیدا می‌کند که بر‌عهده شهردار گذاشته شده است. بر این اساس، شهردار لندن متعهد و موظف است تا با ابزارهای قانونی طرح مذکور را که در سند قید شده است، اجرا کند. برای این مهم، استفاده از شاخص‌های کلیدی عملکرد(KPIs)1به‌عنوان معیاری قابل اندازه‌گیری، توصیه شده که نشان‌دهنده میزان دستیابی به اهداف استراتژیک طرح است. بدین‌منظور ترکیبی از شاخص‌های کلیدی عملکرد و سایر معیارهای عملکرد که در گزارش نظارت سالانه۲ تعیین شده، تحت نظارت قرار خواهد گرفت. شاخص‌ها و اقدامات کلیدی عملکرد و نحوه اندازه‌گیری آن همچنین در گزارش نظارت سالانه توسط شهردار باید ارائه شود؛ یعنی شهردار ـ که هم‌اکنون صادق‌خان، شهردار معروف لندن است ـ در هر سال، میزان عملکرد را با روش‌های علمی بررسی کرده و بر پایه آن حتی برای مدیرانی که خود انتخاب کرده، تصمیم‌گیری می‌کند.
البته گزارش نظارت سالانه تنها گزارش قانونی از وضعیت لندن نیست؛ چراکه گزارش‌های دیگری ازجمله گزارش‌های مربوط به حوزه حمل‌ونقلی یا انرژی و… مکمل گزارش می‌شوند؛ به‌عنوان مثال، شاخص استفاده از مُدهای حمل‌ونقل در این برنامه با افزایش سهم پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و حمل‌ونقل عمومی (بدون احتساب تاکسی‌ها) که تا سال ۲۰۴۱باید به ۸۰درصد برسد، هرساله اندازه‌گیری می‌شود؛ موضوعی که برای شاخص تامین خانه‌های جدید و تأمین ۶۶هزارخانه اضافی خالص موردنیاز صورت می‌گیرد و باید تا مارس ۲۰۲۹ هرساله مورد ارزیابی قرار گیرد.
بنابراین داشتن مجموعه‌ای مختصر از شاخص‌های کلیدی عملکرد و اقدامات لازم برای نظارت بر اجرای موفق سیاست‌های این طرح بسیار مهم است. شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPIs) از تعهدات و اولویت‌های کلیدی شهردار به‌صورت ساختارمند پشتیبانی می‌کند؛ شاخص‌هایی که به‌دنبال ارزیابی پیشرفت سالانه، باعث ساخت و توسعه طی دوره‌های زمانی معنی‌دار می‌شوند. اندازه‌گیری برای هر شاخص جهت و مقیاس تغییر را نشان می‌دهد که سیاست‌های شهری لندن به‌دنبال دستیابی به آن هستند. البته این موارد خود نماینده سیاست یا بار اضافی بر مسئولیت‌های تعریف شده نیستند.
شاخص‌ها و اقدامات کلیدی عملکرد و نحوه اندازه‌گیری آنها که در طرح لندن مشخص شده شامل ۸موضوع مهم مسکن، اقتصاد شهری، محیط‌زیست، حمل‌ونقل، سلامتی، آلودگی هوا، میراث و موضوعات فرهنگی است که برای هر کدام شاخص و نحوه اندازه‌گیری تعریف شده است و از شهردار مصرا خواسته شده بر این اساس گزارش نظارت سالانه را به شورا (انجمن شهری) ارائه دهد. گرچه گزارش نظارت سالانه، کارکرد یا عملکرد اجرایی را نمایش می‌دهد، ولی باید توجه داشت که عملکرد اجرایی مجموعه‌ای جامع از داده‌ها و اقدامات مکمل و دقیق‌تر در کنار شاخص‌های کلیدی عملکردها و گزارش نظارت سالانه قرار می‌گیرد.
این گزارش توسط شهردار در اول هر سال منتشر می‌شود. ارقام نظارت سالانه قانونی همراه با تفسیر است که ممکن است شامل ارقام عملکرد مربوطه نیز باشد. گزارش نظارت سالانه همچنین طیف وسیعی از داده‌های دیگر را که برای درک اجرای طرح در چارچوب وسیع‌تر مرتبط هستند، مشخص می‌کند.
جا دارد اکنون که شهردار محترم تهران در اقدامی بی‌سابقه و هوشمندانه احکام معاونان و مدیران خود را یکساله ابلاغ و اعلام کرده‌اند که ایشان قرار است «لحظه به لحظه فعالیت مدیران را رصد کنند و تأکید کرده‌اند که دیگر شهر را نمی‌توان با تعارف اداره کرد، بلکه اداره شهر نیاز به جدیت دارد تا امکان بررسی عملکرد مدیران وجود داشته باشد؛ به‌طوری که مدیران انتصابی باید برای لحظه‌ها، هفته‌ها و ماه‌ها برنامه داشته باشند»، به این موضوع نیز عنایت داشته باشند که شاخص‌های عملکردی و روش‌های اندازه‌گیری برنامه‌ها و مدیران خود را نیز از هم‌اکنون تدارک ببینند تا در پایان هر سال هم شورا و هم مردم بعینه عملکرد مدیران منصوب شده براساس برنامه‌های مصوب ازجمله تحقق طرح جامع و تفصیلی را نظاره کنند. برای این مهم لازم است ابزارها و روش‌های شناخته شده علمی به جای روش‌های معمول تاکنون به‌کار رفته نظیر شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPIs) از هم‌اکنون برای ارزیابی مدیران مشخص شود.
پی‌نوشت:
۱- (Key Performance Indicators (KPIs
۲- Annual Monitoring Report ( AMR)
